दयाराम दाहाल । नेपाली समाजमा असार १५ एउटा पर्वका रुपमा विकास हुदै गएको छ । बिशेष त किसानहरुका लागि असार महिनाले निकै महत्व राख्छ । ‘मानो खाएर मुरी उब्जाउने समय’का रुपमा असार महिनालाई लिइन्छ । खेतमा धान रोपाइ गर्ने कामको चटारोले थकित भएका किसानको शरीरमा शीतलता हुनका साथै शक्ति सञ्चय हुन्छ भन्ने विश्वासका साथ दही चिउरा खाने परम्परा रहेको छ । तर पछिल्लो समय असार १५को स्वरुप फेरिएको छ । खेतीपातीबाहेक अन्य पेसा र व्यवसायमा लागेका,नेपाल भन्दा बाहिर बसोवास गर्दै आएका नेपालीले पनि आज दही चिउरा खाएर असार १५ लाई सांस्कृतिक पर्वका रूपमा मनाउँन थालेका छन्। यसलाई सामाजिक सञ्जालले थप रोचक बनाएको छ ।
पारिवारिक भेटघाट गर्ने अवसरका रुपमा पनि असार १५ लाई लिन थालिएको छ । आफ्नै जिम्मेवारीमा रहेर कार्यसम्पादन गरिरहेका पारिवारिक सदस्य,आफन्त,साथीभाइसँग भेटघाट गरि एकआपसमा सद्भाव प्रकट गर्दै दही चिउरा केरा आप जस्ता परिकारहरु खाने र रामाइलो गर्दै सामाजिक सञ्जालमा तस्विर सार्वजनिक गर्ने संस्कारले पनि यस पर्वको महत्व थप बढाएको छ । नेपाल सरकारले पनि यस दिनलाई धान दिवसका रुपमा मनाउदै आएको छ ।
रोपाईं गरी दही चिउरा खानाले गति परिन्छ भन्ने जनविश्वास रहेकाले आफ्नो खेतीपाती नहुनेहरू पनि अरूको खेतमा रोपाईं गरी हिलो छ्यापेर रमाइलो गरी दही चिउरा खाएर असार १५ मनाउने गर्छन । परम्परालाई फर्किएर हेर्ने हो भने असार १५ लाई हाल मनाउने भन्दा केही फरक पाउन सकिन्छ ।
असारमा रोपाइँ गर्ने र रोपाइँ सकिएको खुसीयालीमा दही चिउरा खाने परापूर्वकाल देखि चल्दै आएको प्रचलन हो । उक्त समयमा रोपाइँ नसकिएसम्म दहीचिउरा खाइँदैन थियो । तर समयक्रमले यसलाई असार १५ मा पुर्याएको हो । हाल भने रोपाइँ सकियोस् या नसकियोस् प्रत्येक वर्षको असार १५ मा दहीचिउरा खाने गरिन्छ । धान नरोप्ने नेपालीहरुले पनि असार १५ मा दही चिउरा खाएर रमाइलो गर्ने परम्पराको विकास हुदै गएको छ ।
परापूर्वकालमा समयमै रोपाइँ सकिएको खुसीयालीमा भोजस्वरुप दहीचिउरा खाने चलन रहेको थियो । रोपाइँमा सबै जना खेतमै व्यस्त हुने हुँदा छुट्टै रमाइलो हुने गथ्र्यो । निमेक दिएर वा पर्म गरेर वरपरका छरछिमेकीहरुलाई समेत डाकेर धान रोप्ने गरिन्थ्यो । त्यस क्रममा एकापसमा पानी छ्याप्ने, हिलो छ्याप्ने, गराहरूमा बीउ फ्याँक्दा बाउसे, रोपाहारहरूलाई भिजाएर रमाइलो गर्ने गरिन्थ्यो । त्यसका साथै रमाइला असारे भाकाहरुले सुनमा सगन्ध थप्ने गर्दथ्यो । रोपाइँमा असारे भाकाको छुट्टै महत्व रहेको छ ।
नेपाली संस्कृतिमा दहीलाई निकै लाभदायिक मानिन्छ । कुनै पनि शुभकार्य गर्दा, शुभकार्यका लागि घरबाहिर जादा, कतै लामो यात्रामा निस्कदा वा कुनै पनि महत्वपूर्ण कार्य गर्नुअघि दहीमा अक्षता मुछेर निधारमा रातो टीका लगाउदा कार्य सफल हुन्छ भन्ने विश्वास गरिन्छ । शुभकार्यमा निस्कदै गर्दा दहीमा मुछिएको रातो टीकासँगै सगुनका रूपमा पनि दही खुवाएर बिदाइ गर्ने परम्परा रहेको । निस्कने बेलामा दही खाएर हिँडे साइत पर्ने जनविश्वास रहिआएको छ ।
गुरु गोरखनाथले नेपालको एकीकरणकर्ता श्री ५ बडामहाराजधिराज पृथ्वीनारायण शाहलाई दही खान दिएर पराक्रमी हुने भविष्यवाणी गरेथिए भन्ने कथन रहेको छ । पखाला लागेका बेला दही चिउरा खाएमा औषधिको काम गर्ने विस्वास गरिन्छ ।
दयाराम दाहाल,इटहरी
Discussion about this post